Choralvorspiel “Ach Gott, ach Herr”, BWV 714 – Track 41


Voordat de Neumeister-verzameling werd ontdekt in 1985, was het tweede, canonische deel van deze bewerking wel bekend. Waarschijnlijk is J.G. Walther verantwoordelijk voor de inkorting.
De koraalmelodie is van onbekende hand en komt voor het eerst rond 1625 voor. Er zijn verschillende verschijningsvormen, dit is een van de vroegste:



Van de tekst is ook de auteur niet geheel zeker: Martin Rutilis rond 1600, of Johann Major in 1613; over die laatste wordt gezegd dat hij “das Lied 1613 anläßlich einer Unwetterkatastophe verfaßte” . Dat is een sprekend beeld van de piëtistische denkwijze, om natuurverschijnselen als straf voor de zonden te zien:

Ach Gott und Herr,
wie groß und schwer
sind mein begangne Sünden !
Da ist niemand,
der helfen kann,
in dieser Welt zu finden.

Bach’s bewerking bestaat uit twee delen, een eerste deel dat begint als een vrij eenvoudige akkoordenpreludium, maar verderop toch overeenkomsten vertoont met de Italiaanse durezze e ligature - stijl: die van de dissonanten en voorhoudingen, in dit geval om de inkeer over de zonden te verbeelden. De melodie van het koraal is hierin niet herkenbaar. 

Het tweede deel van de bewerking is een canon van de koraalmelodie tussen sopraan en tenor, die met enige aanpassingen om al te schrijnende dissonanten te voorkomen consequent wordt doorgevoerd:



Een aansprekende combinatie, deze twee delen, die in de gebruikte registraties contrastrijk uitkomt: het eerste deel wordt met de grondstemmen 16 en 8 gespeeld, met in het pedaal de Prestant 32’, de canon wordt op verschillende klavieren gespeeld, de rechterhand op fluiten 8',  4’ en 2 2/3' met Tremulant, de linkerhand op de Hobo 8’.

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Wie schön leuchtet der Morgenstern, BWV 764 (fragment) – Track 31

Afbeelding
Voor informatie over de oorsprong van de koraalmelodie en -tekst verwijs ik naar Track 30. Dit korte fragment is een belangrijk punt in het vroege werk van Bach, om een aantal redenen. Ten eerste is het in autograaf overgeleverd, zodat we zeker zijn van Bach’s auteurschap. Ten tweede slaat Bach duidelijk op een aantal compositorische punten een nieuwe weg in. Vooral in vergelijking met Track 30 (de fantasie over hetzelfde koraal) valt dat op. Waarin onderscheidt dit koraal zich? Overduidelijk is dat Bach werkt vanuit een kort motief, waar het werk mee opent: Dit motief is direct ontleend aan de koraalmelodie, en is ritmisch de ‘figura corta’ (Track 1!). Het motief wordt ingezet in de tenor, en meteen geïmiteerd in bas en altstem; daarna zet in de sopraan in lange noten de koraalmelodie in. Duidelijk zichtbaar is dat het openingsmotief zeer consequent het stemmenweefsel bepaalt: voordien in geen andere bewerking zo te vinden. Ook nieuw is dat het pedaal een integrale r
Meer lezen

Erbarm' dich mein, o Herre Gott, BWV 721 - Track 44

Afbeelding
Deze bekende koraalbeweking is getoonzet op een tekst van Erhart Hegenwalt, die deze dichtte in 1524, geënt op de boetepsalm bij uitstek: Psalm 51. Erbarm' Dich mein o Herre Gott! nach Deiner groß'n Barmherzigkeit, wasch' ab mach' rein mein' Missethat, ich kenn' mein' Sünd' und ist mir leid; allein ich Dir gesündigt hab', das ist wider mich stetiglich; das Bös' vor Dir mag nicht bestahn, Du bleibst gerecht, ob Du urtheilest mich. De melodie van het gebruikte koraal is wellicht van Johan Walter. Zowel Walter als Hegenwalt waren tijdgenoten, en studenten in Wittenberg, en zodoende nauw met Luther verbonden. De melodie is, net als de Geneefse melodie voor Psalm 51, phrygisch; een bij uitstek klagende modus, met name hoorbaar aan het eind van regel 1 en 2, en bij de laatste regel, waar de kleine secunde voor de slotnoot dit extra droevige aan de mineurtoonsoort meegeeft. De bewerking die Bach maakte over dit
Meer lezen

Wie nach einer Wasserquelle BWV 1119, Track 5

Afbeelding
De laatste van de drie koralen van rond 1699 in de rubriek Leven en Dood is een trio: streng driestemmig uitgewerkt, met voorimitatie van de koraalregel. De melodie is een alternatieve versie van het Freu dich sehr o liebe Seele , oftewel Psalm 42 uit het Geneefs Psalter; het is overigens niet geheel duidelijk of de twee melodieen verwant zijn. De achtergrond van de verschillende versies is hier te lezen: http://www.bach-cantatas.com/CM/Freu-dich-sehr.htm De tekst van de hand van Ambrosius Lobwasser (16de eeuw) is op Psalm 42 gebaseerd: http://www.liederindex.de/lieder/details?4428 Hoewel deze bewerking wel later wordt gedateerd, zijn er toch belangrijke aanwijzingen dat het hoort bij Bach’s eerste scheppingsperiode. Opvallend is de vanzelfsprekendheid waarmee de verschillende stemmen langs elkaar stromen. Weer is de figura corta de ritmische ‘motor’. Een trio is zo wel een zeer geschikte vorm om het water uit de bron uit te beelden! Het vinden van een du
Meer lezen