Herr Gott, nun schleuss den Himmel auf BWV 1092 – Track 23



Herr Gott! nun schleuß den Himmel auf,
mein' Zeit zum End sich neiget;
ich hab' vollendet meinen Lauf,
des sich mein' Seel' sehr freuet,
hab' g'nug gelitten,
mich mud' gestritten,
schick mich fein zu zur ew'gen Ruh.
Las fahren, was auf Erden,
will lieber selig werden.

De Lofzang van Simeon oftewel het Nunc dimittus vormt de basis voor de tekst van Tobias Kiel (17de eeuw) van dit lied: de oude Simeon kon eindelijk sterven nu hij de kleine Jezus in zijn handen had gehouden, zoals hem beloofd was. Een dankbaar onderwerp voor het piëtisme, waar de persoonlijke ervaring een grote rol speelt.

De melodie is van de eveneens (vroeg) 17de eeuwse Michael Altenburg:



Opvallend in deze melodie zijn de vele kleine intervallen, de (kleine) secunde komt het meest voor, sprongen groter dan een terts vallen meestal tussen de regels.

Zeer interessant is nu om te zien hoe Bach deze melodie bewerkt. Weer neemt hij de tekst als leidraad: de eerste twee noten met de klagende dalende kleine secunde met de tekst: “Herr Gott” zet hij apart, en benadrukt die door het te laten volgen door een echo. Vervolgens wordt de eerste regel vrij homofoon geharmoniseerd, en meteen nogmaals herhaald, nu voorafgegaan en omspeeld door een stroom 16den noten; eenzelfde procedé zonder de echo’s wordt op de tweede regel toegepast. Die stroom 16den, die ook op regel 3 en 4 worden toegepast, hebben wellicht betrekking op de ‘vollendete Lauf’ uit de 4de regel.
In de behandeling van de laatste regels keert de echo terug bij de woorden “Lass fahren...”. Ook die woorden worden extra muzikale inhoud gegeven door na spanningsvolle akkoorden een enorme lange sliert 32ste noten over het hele klavier uit te strooien als originele afsluiting van dit koraalvoorspel. Weer zien we hier dat Bach van een vrij eenvormige melodie de tekst aan de muzikale inventie koppelt, en de muziek die daaruit ontstaat boven de strenge uitwerking van de hele melodie stelt; niettemin blijft de melodie herkenbaar.

De registraties zijn niet uitbundig: slechts gekoppelde Fluiten 8’ en 2’ van Boven-,  Rug-, en Borstwerk klinken, met de echo’s op het gesloten Borstwerk; een speelse en opgetogen klank, maar poëtisch en retrospectief, meer passend bij de oude Simeon aan het eind van zijn krachten dan een gespierd plenum.

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Erbarm' dich mein, o Herre Gott, BWV 721 - Track 44

Afbeelding
Deze bekende koraalbeweking is getoonzet op een tekst van Erhart Hegenwalt, die deze dichtte in 1524, geënt op de boetepsalm bij uitstek: Psalm 51. Erbarm' Dich mein o Herre Gott! nach Deiner groß'n Barmherzigkeit, wasch' ab mach' rein mein' Missethat, ich kenn' mein' Sünd' und ist mir leid; allein ich Dir gesündigt hab', das ist wider mich stetiglich; das Bös' vor Dir mag nicht bestahn, Du bleibst gerecht, ob Du urtheilest mich. De melodie van het gebruikte koraal is wellicht van Johan Walter. Zowel Walter als Hegenwalt waren tijdgenoten, en studenten in Wittenberg, en zodoende nauw met Luther verbonden. De melodie is, net als de Geneefse melodie voor Psalm 51, phrygisch; een bij uitstek klagende modus, met name hoorbaar aan het eind van regel 1 en 2, en bij de laatste regel, waar de kleine secunde voor de slotnoot dit extra droevige aan de mineurtoonsoort meegeeft. De bewerking die Bach maakte over dit...
Meer lezen

Wie schön leuchtet der Morgenstern, BWV 764 (fragment) – Track 31

Afbeelding
Voor informatie over de oorsprong van de koraalmelodie en -tekst verwijs ik naar Track 30. Dit korte fragment is een belangrijk punt in het vroege werk van Bach, om een aantal redenen. Ten eerste is het in autograaf overgeleverd, zodat we zeker zijn van Bach’s auteurschap. Ten tweede slaat Bach duidelijk op een aantal compositorische punten een nieuwe weg in. Vooral in vergelijking met Track 30 (de fantasie over hetzelfde koraal) valt dat op. Waarin onderscheidt dit koraal zich? Overduidelijk is dat Bach werkt vanuit een kort motief, waar het werk mee opent: Dit motief is direct ontleend aan de koraalmelodie, en is ritmisch de ‘figura corta’ (Track 1!). Het motief wordt ingezet in de tenor, en meteen geïmiteerd in bas en altstem; daarna zet in de sopraan in lange noten de koraalmelodie in. Duidelijk zichtbaar is dat het openingsmotief zeer consequent het stemmenweefsel bepaalt: voordien in geen andere bewerking zo te vinden. Ook nieuw is dat het pedaal een integrale r...
Meer lezen

Jesu, meines Lebens Leben BWV 1107 – Track 37

Afbeelding
Jesu, meines Lebens Leben, Jesu, meines Todes Tod, der du dich für mich gegeben in die tiefste Seelennot, in das äußerste Verderben, nur daß ich nicht möchte sterben: tausend- tausendmal sei dir, liebster Jesu, Dank dafür! De tekst van dit koraal is van E.C. Homburg uit het midden van de 17 de eeuw; we zien, typerend voor het piëtisme, grote emotionele contrasten, van de diepste zielenood tot het duizendmaal danken waarmee elk vers afsluit. De melodie is van W. Weissnitzer uit 1661: het is een vloeiende majeurmelodie, die niet lijkt te passen bij een lijdenskoraal. In deze tekst wordt echter meer nadruk gelegd op de verlossing en de dankzegging dan op het lijden zelf. Bach’s enige koraalvoorspel over deze melodie is weer in de vorm van een minipartita, zoals ook enkele uit zijn vroegste jaren. Interessant in deze bewerking zijn de meer vloeiende verbindingen tussen de verschillende delen, in lijn met het streven naar een hechtere textuur in deze period...
Meer lezen