Ehre sei dir Christe, der du leidest Not BWV 1097 - Track 8

Ehre sei dir Christe der du leidest Not is een kort koraal dat – alweer – met een voorimitatie van de koraalregel begint, en waar Bach, net zoals in Vom Himmel Hoch BWV 700 (Track 7), ervoor kiest om die voorimitatie niet bij elke regel strikt vol te houden.


Herkomst van de tekst is niet geheel duidelijk. Het trekt een duidelijke link van de kruisdood naar de zondigheid van de mens. Het kent drie verzen met een ‘Kyrie Eleison, Christe Eleison…’ refrein:

http://www.liederdatenbank.de/song/10529

De melodie van het gezang heeft een 14de eeuwse anonieme oorsprong, maar is in de loop der eeuwen licht veranderd. In het Evangelisches Gesangbuch is tegenwoordig deze versie te vinden:




In Bach’s bewerking is te horen dat vooral de laatste noten van elke regel iets anders verlopen, en dat hij het Kyrie eleison maar ten dele behandelt. Alles lijkt gericht te zijn op bondigheid: een duidelijke introductie van de eerste regel, maar de volgende regels volgen elkaar sneller op. Slechts bij het refrein laat Bach de muziek ‘herstarten’.

De tekst handelt over de passie en het lijden, maar in vers drie wordt het lofgezang aangeheven. Lang heb ik getwijfeld over een passend tempo en een passende registratie. Een stevige plenumregistratie of een lichte boventoonrijke registratie werkt een wat vlotter tempo in de hand, en dat lijkt mij teveel het derde vers te benadrukken, en te weinig het lijdenskarakter.
Uiteindelijk koos ik voor vrij een rustig tempo, waarbij de middenstemmen op warme 8’ fluiten klinken, de bas in het pedaal op 16’en 8’ wordt gespeeld, en de koraalregels uitkomend op een zeer pregnante boventooncombinatie (het register Schlagtöne III van het Borstwerk, die oneven boventonen laten horen, als een regaal). Deze manuaalverdeling staat niet zo expliciet in de muziek. Bij de voorimitatie van het refrein, waar de muziek intenser wordt, worden de middenstemmen aangevuld met een Fluit 4’. Op deze manier wordt er een ingetogenheid bereikt, maar met een zeer indringend contrast de verschillende stemmen benadrukt.
  
Hierbij de link naar de muziek:

 



Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Wie schön leuchtet der Morgenstern, BWV 764 (fragment) – Track 31

Afbeelding
Voor informatie over de oorsprong van de koraalmelodie en -tekst verwijs ik naar Track 30. Dit korte fragment is een belangrijk punt in het vroege werk van Bach, om een aantal redenen. Ten eerste is het in autograaf overgeleverd, zodat we zeker zijn van Bach’s auteurschap. Ten tweede slaat Bach duidelijk op een aantal compositorische punten een nieuwe weg in. Vooral in vergelijking met Track 30 (de fantasie over hetzelfde koraal) valt dat op. Waarin onderscheidt dit koraal zich? Overduidelijk is dat Bach werkt vanuit een kort motief, waar het werk mee opent: Dit motief is direct ontleend aan de koraalmelodie, en is ritmisch de ‘figura corta’ (Track 1!). Het motief wordt ingezet in de tenor, en meteen geïmiteerd in bas en altstem; daarna zet in de sopraan in lange noten de koraalmelodie in. Duidelijk zichtbaar is dat het openingsmotief zeer consequent het stemmenweefsel bepaalt: voordien in geen andere bewerking zo te vinden. Ook nieuw is dat het pedaal een integrale r
Meer lezen

Erbarm' dich mein, o Herre Gott, BWV 721 - Track 44

Afbeelding
Deze bekende koraalbeweking is getoonzet op een tekst van Erhart Hegenwalt, die deze dichtte in 1524, geënt op de boetepsalm bij uitstek: Psalm 51. Erbarm' Dich mein o Herre Gott! nach Deiner groß'n Barmherzigkeit, wasch' ab mach' rein mein' Missethat, ich kenn' mein' Sünd' und ist mir leid; allein ich Dir gesündigt hab', das ist wider mich stetiglich; das Bös' vor Dir mag nicht bestahn, Du bleibst gerecht, ob Du urtheilest mich. De melodie van het gebruikte koraal is wellicht van Johan Walter. Zowel Walter als Hegenwalt waren tijdgenoten, en studenten in Wittenberg, en zodoende nauw met Luther verbonden. De melodie is, net als de Geneefse melodie voor Psalm 51, phrygisch; een bij uitstek klagende modus, met name hoorbaar aan het eind van regel 1 en 2, en bij de laatste regel, waar de kleine secunde voor de slotnoot dit extra droevige aan de mineurtoonsoort meegeeft. De bewerking die Bach maakte over dit
Meer lezen

Wie nach einer Wasserquelle BWV 1119, Track 5

Afbeelding
De laatste van de drie koralen van rond 1699 in de rubriek Leven en Dood is een trio: streng driestemmig uitgewerkt, met voorimitatie van de koraalregel. De melodie is een alternatieve versie van het Freu dich sehr o liebe Seele , oftewel Psalm 42 uit het Geneefs Psalter; het is overigens niet geheel duidelijk of de twee melodieen verwant zijn. De achtergrond van de verschillende versies is hier te lezen: http://www.bach-cantatas.com/CM/Freu-dich-sehr.htm De tekst van de hand van Ambrosius Lobwasser (16de eeuw) is op Psalm 42 gebaseerd: http://www.liederindex.de/lieder/details?4428 Hoewel deze bewerking wel later wordt gedateerd, zijn er toch belangrijke aanwijzingen dat het hoort bij Bach’s eerste scheppingsperiode. Opvallend is de vanzelfsprekendheid waarmee de verschillende stemmen langs elkaar stromen. Weer is de figura corta de ritmische ‘motor’. Een trio is zo wel een zeer geschikte vorm om het water uit de bron uit te beelden! Het vinden van een du
Meer lezen