Wir Christenleut BWV 1090 – Track 28


Wir Christenleut
haben jetzund Freud,
weil uns zu Trost Christus ist Mensch geboren,
hat uns erlöst.
Wer sich des tröst‘
und glaubet fest, soll nicht werden verloren.

Een  kerstkoraal dat Bach voor orgel drie keer zou bewerken, maar waarvan deze de vroegste is. Later zouden BWV 710 en de bewerking in het Orgelbüchlein volgen. De melodie is van een anonieme componist, en verschijnt eind 16de eeuw voor het eerst; in Bach’s tijd was deze versie bekend:




Opvallend is de mineurtoonsoort (g-dorisch) en de dalende tendens in de meeste regels.

De tekst is van Kaspar Füger (1592), en spreekt niet verhalend van de blijde boodschap, maar betrekt de menswording, zoals vaker in de teksten van het piëtisme, op de verlossing van de zondenlast en de rol van het geloof. 



Bach, die hier de melodie in het koraal zoals hierboven afgebeeld verwerkt, kiest de vorm van de ‘mini-partita’ zoals we die al eerder zagen (o.a. Aus Tiefer Noth, Track 13). We horen drie delen, met elk een eigen ritmiek. De eerste regels worden met zestienden omspeeld, net als de melodie, die in de sopraan klinkt,  in voornamelijk dalende lijnen. Wellicht om de afdaling van Christus te benadrukken? Bij de woorden ‘hat uns erlöst’ begint dan een tweede ritme in triolen. Bij de laatste regel, waar het ‘und glaubet fest’ begint, doet Bach iets nieuws: de vorm van de minipartita wordt hier gecombineerd met die van de voorimitatie. De stijgende noten van de laatste regel klinken nadrukkelijk, gepuncteerd (diezelfde ritmische impuls halverwege een bewerking die al vanaf Vom Himmel Hoch, Track 6 werd toegepast!), en worden achtereenvolgend in alle stemmen ingezet (imitatief dus) voordat in de sopraan de laatste regel in langere noten klinkt. Blijkbaar wilde Bach het belang van het ‘vaste geloof’ extra benadrukken. Opvallend is dat het stemmenverloop in vergelijking met de vorige scheppingsperioden gedetailleerder wordt, er is geen onderbroken lijn te vinden binnen een regel.

De registraties heb ik bij dit werk vanwege de mineurtoonsoort en het gedetailleerde karakter van de stemmen vrij terughoudend gehouden: de eerste regels slechts met Prestanten 8’, wanneer de triolenbeweging inzet een combinatie van Quintadeen 16’ met Fluit 4’ op het Bovenwerk. De laatste regel met voorimitatie klinkt op het presente tongwerk 8’ van het Rugwerk.

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Wie schön leuchtet der Morgenstern, BWV 764 (fragment) – Track 31

Afbeelding
Voor informatie over de oorsprong van de koraalmelodie en -tekst verwijs ik naar Track 30. Dit korte fragment is een belangrijk punt in het vroege werk van Bach, om een aantal redenen. Ten eerste is het in autograaf overgeleverd, zodat we zeker zijn van Bach’s auteurschap. Ten tweede slaat Bach duidelijk op een aantal compositorische punten een nieuwe weg in. Vooral in vergelijking met Track 30 (de fantasie over hetzelfde koraal) valt dat op. Waarin onderscheidt dit koraal zich? Overduidelijk is dat Bach werkt vanuit een kort motief, waar het werk mee opent: Dit motief is direct ontleend aan de koraalmelodie, en is ritmisch de ‘figura corta’ (Track 1!). Het motief wordt ingezet in de tenor, en meteen geïmiteerd in bas en altstem; daarna zet in de sopraan in lange noten de koraalmelodie in. Duidelijk zichtbaar is dat het openingsmotief zeer consequent het stemmenweefsel bepaalt: voordien in geen andere bewerking zo te vinden. Ook nieuw is dat het pedaal een integrale r
Meer lezen

Wie nach einer Wasserquelle BWV 1119, Track 5

Afbeelding
De laatste van de drie koralen van rond 1699 in de rubriek Leven en Dood is een trio: streng driestemmig uitgewerkt, met voorimitatie van de koraalregel. De melodie is een alternatieve versie van het Freu dich sehr o liebe Seele , oftewel Psalm 42 uit het Geneefs Psalter; het is overigens niet geheel duidelijk of de twee melodieen verwant zijn. De achtergrond van de verschillende versies is hier te lezen: http://www.bach-cantatas.com/CM/Freu-dich-sehr.htm De tekst van de hand van Ambrosius Lobwasser (16de eeuw) is op Psalm 42 gebaseerd: http://www.liederindex.de/lieder/details?4428 Hoewel deze bewerking wel later wordt gedateerd, zijn er toch belangrijke aanwijzingen dat het hoort bij Bach’s eerste scheppingsperiode. Opvallend is de vanzelfsprekendheid waarmee de verschillende stemmen langs elkaar stromen. Weer is de figura corta de ritmische ‘motor’. Een trio is zo wel een zeer geschikte vorm om het water uit de bron uit te beelden! Het vinden van een du
Meer lezen

Erbarm' dich mein, o Herre Gott, BWV 721 - Track 44

Afbeelding
Deze bekende koraalbeweking is getoonzet op een tekst van Erhart Hegenwalt, die deze dichtte in 1524, geënt op de boetepsalm bij uitstek: Psalm 51. Erbarm' Dich mein o Herre Gott! nach Deiner groß'n Barmherzigkeit, wasch' ab mach' rein mein' Missethat, ich kenn' mein' Sünd' und ist mir leid; allein ich Dir gesündigt hab', das ist wider mich stetiglich; das Bös' vor Dir mag nicht bestahn, Du bleibst gerecht, ob Du urtheilest mich. De melodie van het gebruikte koraal is wellicht van Johan Walter. Zowel Walter als Hegenwalt waren tijdgenoten, en studenten in Wittenberg, en zodoende nauw met Luther verbonden. De melodie is, net als de Geneefse melodie voor Psalm 51, phrygisch; een bij uitstek klagende modus, met name hoorbaar aan het eind van regel 1 en 2, en bij de laatste regel, waar de kleine secunde voor de slotnoot dit extra droevige aan de mineurtoonsoort meegeeft. De bewerking die Bach maakte over dit
Meer lezen